Tangodrama - Çift Terapisinde Yeni Bir Eylem Modeli

“Tangodrama” dans ve hareket terapisi ile psikodramanın çok özel koşullarda bir araya gelmiş bir formudur, kendi sistemi içinde tek olma özelliğini barındırmaktadır, İlk Olarak 2006 yıllarında üstüne düşünmeye başladığım bu sistem 2008 yılında Boğaziçi Üniveristesi’nde düzenlenen Uluslar arası Aile ve Çift Terapisleri Kongresinde sunduğum “ Tangodrama – Çift Terapisinde Yeni Bir Soluk” başlılklı konferansımla bilim dünyasının değerlendirmesine sunuldu. Artık uygulama örneklerinin yaşanmaya başlayacağı bu dönemde bu kitabın adına çok uygun bir yaklaşım olarak burada yer alması oldukça anlamlıdır. Psikodrama yeni modeller ve sistemlere son derece açık bir yapıyı içinde barındırır ve bu kaynağını temelinde yatan yaratıcılıktan almaktadır. Tangodrama dünyada hatrı sayılır bir gelişme gösteren Arjantin Tangosunun kadın erkek ilişkilerine dair içinde barındırdığı çok önemli unsurlarının değerlendirilerek psikodrama sahnesinde çiftler için yeniden yaratılmış bir sağaltım biçimidr.
Arjantin tangosu geçen yüzyılın sonlarında Buenos Aires’in varoşlarında, genel evlerinde , kenar mahallelerinde boy göstermeye başlamasından bu yana önemli yapısal ve estetik değişiklilere uğrayarak önce Paris’te ve Avrupa’da ve sonrasında tüm dünyada günümüze kadar gelmiştir. Bu değişim toplumun sosyolojik değişimine uygun olarak bireyde meydana gelen ve ilişkilere yansıyan psikolojik değişim ve yaklaşım ile paralellik göstermektedir. Zamanla dansın içine katılan yeni teknik ve kavramlar kendisini ilişkiler içinde var olan ve kadın erkek rollerinin değişmesine paralel olarak gelişen ilişki dinamikleri içinde var etmiştir. Burada sözü edilen sosyolojik değişim, bir başka değişle aile kavramındaki değişimdir ve doğal olarak temelindeki çift olgusuna dayanmaktadır. Bu dans kadın erkek rolleri üstüne kurulmuş bir benzetmeler ve kurallar bütününden oluşmaktadır ve tamamı ile yaşamın içinden doğmuştur. Bu dansın önemli unsurları “tangodrama”nın var olmasını ve bu sistem içinde çiftler için önemli öğrenme ve araştırma ve tedavi şansı sunmaktadır.
Tangodrama çift terapileri içinde pssikodramatik bir yaklaşım olarak kaynağını ve felsefesini ruhsal gelişim aşamalarından 1. Psişik evrene denk gelen dönem içinde anne-bebek ilişkisiyle var olan ve en temel ihtiyaçlarımızı belirleyen ve yaşatan bir erken dönem gelişim aşaması ile ilintilidir. Bu dönemede anne ve bebek önemli ilklere imza atarlar, daha sonrasındaki eş seçimlerimiz öncelikle bu dönemin etkilerini taşır. Bu dönem sağlıklı geçirilirse bebek anne ile “Birlikte Olma”, “Birlikte Yapma”, “Birlikte Hissetme” durumlarını yaşar ve öğrenir. Daha sonrasında eş seçimlerinde sağlıklı atlatılmış bu dönem benzer şeyleri yaşabileceğimiz kişileri seçmemizi sağlar, tersi sağlıksız ihtiyaçlarımızı doyuran sağlıksız ilişki kişileri seçmemizin sebebidir. Bu seçimler bebeğin hayatına daha sonradan giren baba tarafından da belirlenmektedir. Bu iki önemli objeden anne başkaları ile ilişki yaşama biçimlerimizi etkileyen en önemli kişidir. Bu erken dönem yaşantıları hayatımızda sözün olmadığı bir döneme denk gelir ve sözel olmayan bir yöntemle araştırılmaya ihtiyaç duyar. Tangodrama bunun için ideal bir yapı oluşturur.

Psikodramanın hızlı etkin ve devrimci yanı “Eylem” dir ve bu psikodramada bilinçdışına açılan kapıdır. Bilinçdışı içerik hem sözün hem sözün olmadığı metaryallerle doludur ve “aklın” unuttuklarını hatırlayan “beden” bize ihtiyacımız olan tüm bilgiyi verir.Tango bir çiftin arasında olup bitenleri gözler önüne seren eylemler bütünüdür. Aslında tango bu anlamı ile çiftlerin bilinçdışının dansıdır ve her eylem ve karşı eylemde iki bilinçdışı birbiri ile sürekli olarak iletişim halindedir. Çiftler bunun farkına varmadan etkisi altına girerler ve dans sürüp gider. “Tangodrama”da bir çift eylemi olarak tango araştırmanın başlangıcını oluşturmaktadır. Daha sonrasında psikodrama işin işine karışmakta ve ilerleyen aşamalarda yeni denemeler tekrar tango içinde yapılabilmektedir.
Çift ilişkisi daha sözünü ettiğimiz anne-bebek ilişkisindeki uyum ve birliktelik temelinde var olur ve birlikte olma, birlikte hissetme ve birlikte yapma eylemlerinden doğar. Bu sağlıklı çift ilişkisinin de tanımlarından bir tanesidir. Bağımsızlık ve kişisel sınırlar ilişki içinde doğal olarak var olur ve süreçte etken olurlar. Bir ilişkide hangi dinamiklerin önemli olduğu bu yazının sınırlarını aşmaktadır, amacımız sizlere “tangodrama”yı tanıtmak olacaktır. Moreno’nu “evlilik rol kestirim testi” bir ilişkide kadın ve erkek rollerini analizidir ve evlilikte her farklı çift için ideal rol tanımlamalarını tanımlamayı ve geliştirmeyi hedefler. Bu roller altlarında çok fazla sayıda alt rol katagorilerini oluştururlar. Bunların incelenmesi ve bilinmesi “tangodrama” da terapistin yaklaşımlarını belirlemede hayati önem taşırlar.
Tango “Yöneten Erkek” ve “Yönetilen Kadın” ve /veya tam tersi üstüne kurulu bir danstır ve ezberlenen figürlere dayalı değildir. Hayatta olduğu gibi tangoda da zaman içinde her ne kadar erkek ve kadınlar birbirlerinin dansı ezberlerlerse de asıl temel ezber olmayan üstünde durmaktadır. Çift ilişkisi bu temel üstünde durur ve yönetim sorunu, ilişkinin yönetilmesi ve çiftlerin birbirini yönetmesi, bu ilişkinin merkezindedir. Bu merkez üstünden tangoda var olan yönetme metaforu ilişki içindeki tüm davranış biçimlerini ortaya çıkartır. Erkek nasıl yönetmektedir ? kadın nasıl cevap vermektedir ? kim kimin rolünü çalmaktadır ? yada kim hangi role zorlanmaktadır ? . “Tangodrama”da bu temel üstünde tüm çatışmalar çok hızlı bir şekilde kendini gösterir ve çiftler kendilerini saklamaya vakit dahi bulamadan bilinçdışı içeriği ve gerçeği sergilemiş olurlar.
Tango içinde erkekler ve kadınlar farklı tutumlar sergilerler, bunlar arasında kadına göre dans eden erkekler, müziğe göre dans eden erkekler, çevre için dans eden kadınlar ve erkekler, kendi kendine dans eden erkekler, kendi kendine dans eden kadınlar, erkeğin rolünü çalan kadınlar, kadına hiç bir özgürlük alanı tanımayan erkekler, hırpalanmaktan zevk alan kadınlar, erkekle savaşan ve ders veren kadınlar, gibi bir çok farklı davranış kalıbından bahsedebiliriz. Tangodrama bu önemli başlıklardan hareketle aslında hayat içinde de kadın ve erkeklerin birebir aynı davranış kalıpları içinde olduğu gerçeğinden hareketle çiftler bir farkındalık ve sonrasında değişim ve kabul ile ilgili bir fırsat sunmaktadır. Tangodrama da sürecin nasıl işlediği incelendiği zaman bunun nasıl şekillendiği daha iyi anlaşılacaktır. Bu özelliği ile tangodrama her şeyden önce doğru bir diagnostik yöntemdir. Çift terapisinde çiftin her ikisinin tanımladığı sorun yada ayrı ayrı tanımladıkları farklı sorunlar terapist tarafından gerçek tanı ile yer değiştirirler ve bu tedavinin önemli bir parçasını oluşturur. Tangodrama bu doğru tanıya ulaşma işini çok kısa bir sürede yoruma ihtiyaç bırakmadan yapmaktadır. Psikodramatist gerçeği görerek teşhis koyar ve dolayısı ile doğru tedaviye hızlıca yönlenebilir. Çiftler diğer çiftleri de gözlemlerler ve hatta birbirlerinden bu konuda geribildirimler alma şansını yakalarlar.
Tangodrama yalnızca sorunlu çiftlerin başvurarak ilişkilerini tedavi ettirdikleri bir psikodrama grup psikoterapisi değildir. Aynı zamanda çiftlerin ilişkilerini daha iyiye götürme, geliştirme, birbirlerini daha iyi tanıma ve ilşiki dansını daha iyi becerme amaçlı olarak da katılabilecekleri bir ilişki geliştirme yöntemidir. Bu anlamı ile psikodramanın doğasına uygundur ve yalnızca patolojik olanla değil aynı zamanda sağlıklı olanla ve sağlıklı olanın geliştirilmesi ile de ilgilenmektedir.
“Tangodarama”da süreç nasıl işlemektedir. Psikodrama oturumlarının ana yapısı “tangodrama”da da kendisini korur. Isınma – Çalışma - Paylaşım aşamaları ana aşamalar olarak bulunurlar. Tangodrama içinde tango ve dans metaforu üstünden ısınılır ve sonrasında ısınma dansının yapısına uygun olarak ya tüm grup çalışmaya katılarak devam edilir ve bu çalışmanın paylaşılması ile grup sonlanır yada ısınma dansının hemen arkasında daha fazla ısınan çiftin grubun merkezi olması sağlanarak tüm grubun yardımı ile onları ilişkilerine bakılır. Bu bir tür protagonist çalışması gibi olsa da aslında çiftin ilişkisinin psikodraması olarak adlandırılmalıdır. Protagonist çalışmasından bir çok farklılıkları içinde barındırır.

Süreç

Bir tangodrama oturumu öncelikle çiflerin tanışması ile başlar, bu tanışma kısa bir sözel başlangıcın ardından tango müziği eşliğinde yürüme ve durma eğzersizleri ile devam eder, bu egzersizler çiftlerin birbirlerini yeniden tanımalarını da hedeflerken aynı zamanda diğer çifleride birlikte çalışabilmelerini olanaklı kılacak olan bir yakınlıkta hissetmelerini amaçlamaktadır. Bu çalışmalar yada bir başka değişle ısınmalar çok çeşitlidir ve bu makalenin konusu dışında kalmaktadır. Bu ısınmalardan sonra çiftlerin neden gruplarakatıldıklarını ayrı ayrı ifade etmeleri istenir. Bunun amacı çalışmanın rasyonellerini oluşturmaktır. Bu rasyonellerin dile getirilmesi bazen çalışmalar içindeki ısınmalarda ortaya çıkanların çiftler tarafından hızlıca anlamlandırılmasına olanak tanır.
Bu egzersizler sırasında çiftlerin çatışma veya problemleri yeniden daha doğru olarak tanımlanmaya başlar ve bazı çiftler diğerlerinden daha fazla ısınarak çalışmayı derinleştirmek aşamasına gelirler. Bu durumda çiftlerden birisinin tangodramasına bakılma süreci başlamış olur. Bu aşamada çok çeşitli tekniklerden yararlanılır. Bu çalışma esasen bir çatışma çözümleme ve algı değiştirme çalışması olduğu için psikodramatistin bu konularda uzmanlaşmış olması gerekmektedir. Çiftler bu aşamada daha doğru bir şekilde çatışmalarını ve sorun durumlarını belirlemeye başlarlar. Çiftler çalışma içinde yeteri kadar kohezyon sağladıktan sonra farklı eşlerle bazı egzersizleri de yapmaya başlarlar. Bu dikkatlice kullanılması gereken bir stratejidir. Çoğunlukla bir çiftin ilişkisi çalışılmaya başladıktan sonra diğer üyelerden kendi eşlerini ( double) seçmeleri istenmelidir. Bu noktada sorunların daha net anlaşılması için psikodramatist ayna tekniğinden yararlanmaktadır. Çiftler kendi eşlerini seçerler ve bu eşler çiftlere danslarını yanı ilişkilerini sergilemeye başlarlar. Tangodramada bu iş için yetiştirilmiş uzman yardımcı egoların bulunması iyi olur. Bu sayede ayna tekniği daha iyi uygulanabilir, olmadığı durumlarda grup üyelerinin bu rolleri almaları uygundur , ve bu durumundakendi içinde avantajları vardır. Bu sayede seçimler üstünden benzer sorunları olan çiftler kendilerinin de farkına varmış olurlar. Ortadaki çiftin kendi double’larını seçmeleri durumunda ortaya çıkan diğer gerçek bu double’ların benzer sorunları yaşadıklarıdır. Böylece seçilen çift geri bildirim almaya ve kendilerine bakmaya başlarlar.

Sorunların netleşmesi ve çatışma durumlarının yeniden daha doğru bir şekilde tanımlanmasıyla çiftler protagonist olarak sahneye gelmeye başlayabilirler. Ortadaki çift terapistin tangodramaya uygun teknikleri sayesinde ilişki sorununu önce daha iyi anlarlar ve buradan hareketle bunun gerçek hayatlarında nasıl ortaya çıktığını konuşmaya başlarlar ve bu sorunun net olarak gözüktüğü bir sahneye giderler. Bu sahnede yapılan çatışma çözümleme çalışmasından sonra sorunun gözüktüğü tango uygulamasına geri dönerler ve orada çözümün gelip gelmediğine bakarlar, eğer hala gelmemişse dans metaforu üstünden çözümü terapistin yardımı ile keşfeder ve uygularlar. Bu aşamanın tamamlanması ile birlikte paylaşım aşamasına geçilir ve diğer çifler, sahnede yer alan yardımcı egolar geri bildirimlerini vermeye başlarlar. Geri bildirimler aynen psikodrama grup psikoterapsindeki kurallara göre yapılır ve çalışma sonlandırılır.

Grup üyeleri, bu durumda çiftler, her zaman bir çift üstünde çalışarak çalışmaya devam etmek zorunda değillerdir. Aynı zamanda sadece tangodramaya özgü temaları barındıran ısınma dansları ile çalışmaya başlayıp bu şekilde çalışmayı sürdürebilmektedirler. Bu tarz yapılan çalışmalardaki farkındalıklar ilişkilerinin , iletişimlerinin ve zaman zaman kişiliklerinin gelişmesine yardım eder ve aynı zamanda sorunların bir kısmının da çözümlenmesine yardımcı olur. Bu aynı zamanda makalenin başında değindiğimiz sağlıklı çiftlerle çalışılabilmesinin de olanaklı olmasının koşuludur. Çiftler herhangi bir sorun tanımlamasalar bile dans ısınmaları aralarındaki bazı sorunların su yüzene çıkmasına ve bunlarla ilişkili olarak içgörülerin kazanılmasına olanak tanır. Bu çalışmalar sırasında kullanılabilecek bir çok teknik bulunmaktadır. “Birlikte Yürüme” egzersizleri önemli bir dans sınmaları bölümünü oluştururlar. Çok farklı şekillerde yürüme egzersizleri bulunmaktadır. “Double ile Dans” bu ısınma danslarında geri bildirim almayı en kolay sağlayan teknşklerden birisidir ve zaman zaman ısınma oyunu dışında çift protagonist açlışması sırasında da bir yardımcı teknik olarak kullanılır. Böylece herkes kendisi ile dans etmek şansını yakalamış olacaktır. “Hata Yapan Eş” çalışması başlı balına bir grup dansı oyunudur ve grubun ilerleyen aşamalarında kullanılır. Eşlerden birisi özellikle hata yapmaktadır ve çözümler, yaratıcılıklar ve dolayısıyle tutumlar üzerinde durulmaktadır. “Dokunmadan Dans” iletişimi arttırmayı hedefleyen ve bu anlamda daha özel olarak çiftlerin birbirlerini hissetmelerini arttıran yada öğreten bir dans sınması olarak oldukça etkili bir çalışmadır. “Erkek Nasıl Yönetti” “Kadın Nasıl Yönetti” birlikte yada ayrı ayrı kullanılabilecek olan ısınma dans oyunlarından bir diğer çifti oluşturur. Bu temel dans egzersizi her grup çalışmasının içinde defalarca tüm grupla yada çiftlerle ayrı ayrı uygulanabilmektedir. “Kim Yönetiyor” oyunu yine çift gruplarında temel dans çalışmalarından birisidir. Yönetim çatışmaları çiftler arasında önemli bir problem grubunu oluştururlar ve bu alt sorun grubu bir çok ilişkinin sarsılmasının temel sebeplerindendir.Tüm bu oyunlar tek başına tangodramanın bir oturumunu doldurabileceği gibi zaman zaman bazı çiftlerin daha derin bir çalışma yapmak için ortaya gelmelerini sağlayan ısınmalara neden olurlar.
Tangodrama Psikodrama Grup Psikoterapisi sistemi içinde yeni var olmuş ve ismi konmuş bir oluşumdur. Uzun süren Tango ve Psikodrama çalışmaların sonucunda yarattığım bir alt çalışma alanı olarak Çiftler ile Psikoterapide yerini alacaktır. İstanbul Psikodrama Enstitüsünde bununla ilgili bir çalışma grubunun hazırlanması için çalışmalar sürdürülmektedir.

Deniz ALTINAY
Psikodramatist
Enstitü Başkanı